Testament d’Hérail d’Arlanc, chanoine du Puy, contenant un legs de dix sous pour un repas d l’Hopital Saint-Jean du Puy.
29 juin 1253.
Dont parmi les bénéficière les monastères de : La Séauve, Clavas, Bellecombe, Doue, Vorey…etc.
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, amen. Anno Domini M° CC° L° tercio, in festo apostolorum Petri et Pauli. Ego Iieracleus de Arlenco, canonicus Anicieusis, sanus mente et corpore, tamen novissima mea considerans, ut extrema necessitas inveniat me paratum, testamentum meum seu ultimam voluntatem meam condo et facio in hune modum.
In primis, instituo heredem vel heredes in omnibus bonis meis immobililibus, scilicet, possessionibus et debitalibus que habeo in civitate et valle Anicii et infra oratoria ejusdem civitatis, gloriosam Virginem Mariam matrem Dei, et universitatem clericorum superpellicium portancium in ecclesia Aniciensi ejusdem Virginis Marie, et nominatim in XXXII libris et VIII solidis et vi denariis Podiensibus, et septem sestariis bladi ad mensuram Anicii, et in quinque modus et mit sestariis et uno lyvral vini puri, que omnia habeo et percipio annuatim censualia in locis infrascriptis, videlicet : novem libras et X solidos Podiensium in illis duobus portalibus que sunt, in Gradibus, coherencia ecclesie Aniciensi predicte, et XI. solidos Podiensium in domitius Guillelmi Royac que sunt in vico de Panassac, et XX solidos Podiensium in domibus Mathei de Rozeiras que sunt in viridario, et LVIIII solidos Podiensium et lam galtinam et XI cartallos bladi cum dominio in territorio de Tauliac, que omnia emi a Guillelmo Saunerii, domicello ; et XLVll solidos et denarios Podienses et w sestarios et I cartallum bladi in eodem territorio jamdicto, quos cum dominio emi a domino Guillelmo de Borna, canouico Aniciensi; et etiam quinque sestarios et heminam vini et II solidos Podiensium et III meitadencos bladi, ratione illius bajulie quam emi in ipso territorio a Gaufrido Amat, sacerdote, et amplius habeo et percipio, nomine dicte bajulie, unum obolum in singulis sive de singulis XII denariis laudum et vendarum proventium de terra quam dictos dominus Guillelmus de Borna habebat olim in territorio de Tauliac; et XL sestarios vini et XXV solidos Podiensium et XI cartonerias bladi que habeo et percipio annuatim, cum tercia parte dominii ejusdem debitalis, in territorio de Maroyol, que omnia, scilicet, ipsum debitale jamdictum, cum tercia parte dominii ipsius debitalis, emi a Petro Blanc, cive Aniciensi; apud Spaletum, in territorio de Chauzac, in quodam prato, LXXIII soIidos et dimidium Podiensium; et in territorio de Chaussone habeo et percipio duo modia et vu sestarios et unum lyvral vini et II solidos Podiensium, que omnia emi a Stephano de Bello-monte, canonico Aniciensi, de quo videlicet debitali jamdicto habeo et percipio in vinea deus Faveirs dictos II solidos ratione quarti; IIII solidos Podiensium minus I denario Podiensi, et tria sestaria, et heminam vini, que habeo et percipio cum dominio annuatim censualia in territorio de Bozeirs quod est in tenemento ville Vallis, ratione illius emptionis quam feci de eodem debitali a Johanne Guasconis, cive Aniciensi ; item, IIII libras et minci’ solidos et VIII denarios Podienses in ipso territorio quas emi a Johanne Guaania, cive Aniciensi.
Et de hiis bonis debitalibus supradictis, vola et precipio quod dicta universitas teneatur facere singulis annis, in die obitus matris mee, unum anniversarium plenariuin, et aliud etiam plenarium pro anima patris mei in die obitus ipsius, et aliud anniversarium similiter in die obitus mei, XII denariorum Podiensium, cuilibet clerico in dicta ecclesia Aniciensi superpellicium portanti.
Et in istis tribus anniversariis jamdictis, volo et precipio quod teneatur dicta universitas liberare XIIIeim Fratres Sancti Laurencii de ordine Fratrum Predicatorum, et XIIIeim Fratres domus Anicii de ordine Fratrum Minorum, et XIIIeim monachos Sancti Petri de Monasterio Aniciensis, et XIIIeim canonicos domus Doe.
Item, volo et precipio quod teneatur universitas supradicta liberare et distribuere singulis annis, de predictis bonis, in festo beate Anne et sancti Antonii Viennensis et sancti Johannis ante portam lalinam et sancti Petri ad vincula, cuilibet canonico Aniciensi qui matutinis in choro ecclesie Aniciensis intererit.
XII denarios Podienses, et vi denarios Podienses singulis canonicis Aniciensibus qui misse meridiane in choro ejusdem ecclesie intererunt, et alios vi denarios illis canonicis qui intererunt vesperis in choro dicte ecclesie illo die ; sed nolo quod archa dicte universitatis habeat vel percipiat aliquid in liberationibus seu de liberationibus dictorum Fratrum Predicatorum vel Miforum, seu dictorum monachorum, sive canonicorum dicte do, mus Doe, et volo quod quilibet eorum percipiat sicut unus de dictis clericis.
Item, volo et precipio quod, illo eodem die, teneatur dare et distribuere singulis canonicis et singulis clericis Aniciensibus qui, in choro ejusdem ecclesie, matutinis intererunt, in denarios Podienses, et alios III denarios illis qui intererunt misse, et alios ni denarios illis qui intererunt vesperis.
Item, volo quod, in festo Decollationis beati Johannis Baptiste, dicta universitas donet et distribuat canonicis qui matutinis intererunt, XII denarios Podienses, et illis qui intererunt misse meridiane, VI denarios, et alios VI denarios illis qui latererunt vesperis.
Et volo quod in predictis quinque festivitatibus percipiant magister scolarum et succentor Aniciensis ecclesie, unusquisque eorum, predictis tribus horis, sicut unus de predictis canonicis.
Volo etiam et precipio quod dicta universitas teneatur dare singulis annis, pro anima mea et parentum et benefactorum meorum, hospitali Beate Marie libras Podiensium pro uno convivio, et operi ecclesie Beate Marie Aniciensis LX solidos Podiensium, et helemosine que fit pauperibus scolaribus in capitulo novo mi solidos Podiensium, qui XL solidi reddantur rectori seu administratori ejusdem helemosine, et pauperibus induendis teneatur dare singulis annis alios XI. solidos Podiensium et reddere rectori seu administratori ipsius helemosine.
Item, volo quod duo cappellani altaris Beate Marie et duo cappellani de Cruce habeant et percipiant predictis tribus horis sicut unus de clericis supradictis, licet ipsi cappellani non interfuerint in choro.
Item, dono et lego, pro anima mea et parentum meorum, domui de Boscheto, Claromontensis diocesis, Cisterciensis ordinis, unum convivium debitale singulis annis, percipiendum in illo debitali quod ipsa eadem domus emit de nummis meis et nomine meo.
Domui d’Estell dono et lego, pro uno convivio singulis annis faciendo, pro anima matris mee, illos C solidos Podiensium censuales quos eidem domui assignavi, de quo dedi litteras meas.
Item, monasterio burgi de Arlenco, scilicet, Sancti Petri, dono et lego XL solidos Podiensium censuales pro uno convivio, et amplius unam heminam bladi que distribuatur, singulis annis, pauperibus ad portam ejusdem monasterii, de quo videlicet debitali in certo loco percipiendo concessi et tradidi similiter eidem monasterio litteras meas, et volo et precipio quod clerici parrochie de Arlenco intersint in dicto convivio.
Domui etiam infirmorum de Arlenco quam frater meus edifiravit in honore beate Katherine, dono et lego XX solidos Podiensium debitales quos eidem domui assignavi, prout patet per litteras meas quar habet super hoc ipsa domus, de quibus XX solidis volo quod cappellanus ecclesie ipsius percipiat V solidos Podiensium.
Item, ad luminare ecclesie Beate Marie de Dora, que est in mandemento d’Arlette, lego X solidos Podiensium censuales quos eidem domui assignavi.
Item, domui Case Dei, Claromontensis diocesis, dono et lego centum solidos Podiensium annuatim censuales, quos eidem domui assignavi, pro uno convivio singulis annis faciendo in die obitus mei, percipiendos in locis contentis in litteris meis quos habet ipsa domus de ipsa assignatione predicta.
Item, domui Cameleriarum, Aniciensis diocesis, dono et lego XXX solidos Podiensium censuales quos ipsa domus emit nomine rneo et de denariis meis a Poncio Hermio, milite, pro uno convivio singulis annis faciendo in dicta domo pro anima domini Stepliani, bone memorie, Aniciensis episcopi, in die obitus ipsius.
Item, dono et lego domui de Sylva,(La maison de la Séauve) pro anima Maensse, quondam sororis mee, unum ‘sestarium frumenti, ad mensuram Podiensem, et tres solidos Podiensium, et tres saumatas vini, annuatim censualia, que ipsa eadem domus, de mandato meo et nomine meo, de nummis meis emit apud Saint Chatmunt, ad unum convivium pro anima dicte sororis mee singulis annis faciendum.
Item, dono et lego predicte domui de Boscheto, ultra pre-dicta, XL solidos Podiensium semel pro uno convivio.
Domui de Vyaia XL solidos Podiensium ad idem.
Item, domui d’Estell XL libras Podiensium, et amplius dono et lego jamdicte domui d’Estell centum solidos Claromontensium, et alios centum solidos quos michi debet ipsa domus, ad emeudum redditus, ex quibus, cum dictis centum solidis quos assignavi eidem domui, ut superius dictum est, flat singulis annis dictum convivium quod legavi eidem domui debitale.
Item, domui Case Dei dono et lego C solidos Podiensium semel pro uno convivio.
Domui de Vourei(Vorey) L solidos Podiensium ad idem.
Domui de Sylva(Maison de la Séauve) VI libras Podiensium ad idem, et amplius XX libras Podiensium in augmentum illius debitalis quod eidem domui superius assignavi.
Item, domui d’Enclavas( maison de Clavas) C solidos Podiensium semel ad unum convivium.
Domui de Bellacumba(maison de Bellecombe) VI libras Podiensium ad idem.
Domui de Doa(maison de Doue) L solidos Podiensium semel ad idem.
Domui de Briva L solidos ad idem.
Domui Fratrum Predicatorum Aniciensium XL solidos Podiensium ad idem.
Domui Fratrum Minorum Aniciensium alios XI solidos Podiensium ad idem.
Edificio ecclesie dictorum Fratrum Minorum lego C solidos Podiensium semel.
Sororibus Penitentibus de Valle XX solidos.
Leprosis de Valle XXX solidos.
Hospitali pauperum Beate Marie Aniciensis VI libras. Domui de Bonasfes uti libras.
Monasterio Sancti Theotfredi(monastère de Saint-Chaffre) VI libras.
Domui Mansiade(maison de Mazan) VI libras.
Domui deus Chambos(Maison du Temple de Chambon,Dep.63) C solidos.
Domui de Coms, Claromontensis diocesis, C solidos.
Domui [de lai]s Chazal IIII libras.
Ecclesiis Sancti Evodii, Sancti Georgii, Sancti Agrippani, Sancti Petri de Turre et Sancti Petri de Monasterio Aniciensis, cuilibet eorum IX solidos Podiensium semel: et ampli : dono et lego ecclesie Sancti Evodii XX solidos Podiensium annuatim censuales, quos capitulum ejusdem ecclesie emit de nnmmis meis, pro uno anniversario, in die obitus Stephani quondam fratris mei, faciendo.
Item, domui Hospitalis Sancti Johannis et domui Templi Anicii, hospitali Sancti Egidii, hospitali Sancti Jacobi Anicii, et hospitali Sancti Nicholay de Aculea, cuilibet ipsarum domorum X solidos Podiensium semel, pro uno convivio.
Item, lego domino episcopo Aniciensi XXV libras Podiensium pro restitutione, et capitulo Aniciensi C libras Podiensium pro eodem.
Item, ornamentis altaris Beate Marie lego XL libras Podiensium. Item, a Baudo, servienti. lego c solidos Podiensium.
Item, lego dicte ecclesie Sancti Evodii XX libras Viennensium ad emendum redditus pro uno anniversario, in die obitus miei, singulis annis, in dicta ecclesia faciendo.
Item, dono et lego singulis sacerdotibus qui symodo qui prior celebrabitur apud Anicium post mortem meam, intererunt, II solidos Podiensium.
Item, volo et precipio quod, in die obitus mei, distribuantur, pro helemosina, in Clausello, cuilibet pauperi, tres [denarii] Viennenses.
Item,. dono et lego XX libras Podiensium ad preparandum unum servientem qui pro me transfretet in subsidium Terre Sancte.
Pauperibus mulieribus maritandis X libras.
Item, eligo micbi sepulturam, si contingerit me rami apud Anicium, in cymiterio Sancti Evodii Aniciensis.
Si autem contingerit me rami in episcopatu Claromontensi, eligo michi sepulturam apud Casam Dei.
Et volo ac precipio quod, per unum annum a die obitus mei, offerantur in ecclesia in cujus cymiterio sepultus fuero, singulis diebus, VI denarii tam in pane quam in vino.
Item, dono et lego domino pape tres bizancios aureos.
Item, facio et instituo michi heredem dominum de Arlenco in toto eo quod habeo in castro et mandamento de Arlenco, et in toto eo quod habeo apud Holyarques et in episcopatu Claromontensi, et apud Craponam et in mandamento ipsius.
Volo etiam et precipio quod, in die obitus mei, librentur cuilibet clerico in Aniciensi ecclesia superpellicium portanti, XII denarii Podienses.
Item, volo et jubeo quod singulis sacerdotibus qui interfuerint a mon retorn, distribuantur II solidi Podiensium.
Item, volo ac precipio quod predicta tria anniversaria, scilicet, anniversarium dicte matris mee, et anniversarium patris mei, et anniversarium meum, fiant singulis annis, ubicumque sepultus fuero, in dicta ecclesia Sancti Evodii; et quod pre-dicta anniversaria matris et patris mei librentur plenaria, sicut alia anniversaria plenaria consueverunt librari in ecclesia Aniciensi supradicta, et quod in anniversario meo librentur cuilibet clerico Aniciensi in denarii Podienses, prout superius est expressum.
Executores autem hujus testamenti mei sen ultime voluntatis mee, facio et instituo Mauricium de Sancto Bonito et Guigonem de Borna, concanonicos meos Anicienses; et volo ac precipio quod persolvant convivia et alla legata mea predicta de mobilibus meis; et quicquid superfuerit de ipsis mobilibus, solutis expensis funeris mei et conviviis et legatis meis predictis, ac etiam debitis et clamoribus meis, si qui apparuerint, distribuant in pfis causis pro anima mea, prout sibi visum fuerit expedire.
Si autem mobilia mea non sufficerent ad solvendum predictas expensas funeris mei, et convivia et alia legata mea predicta, et debita et clamores meos, si qui vel si que apparuerint, volo et precipio quod ipsi executores mei predicti tamdiu teneant, le-vent et percipiant fructus, redditus et proventus tocius terre mee quam habeo apud Arlenc et in toto episcopatu Claromontensi, extra dicta oratoria civitatis Anicii, donec de eis omnibus et singulis fuerit eis in integrum satisfactum.
Et quandocumque ambo fis exequendis non potuerint vel noluerint interesse, alter eorum ea nichilominus exequatur.
Hoc est testamentum meum et ultima voluntas mea, quod et quam volo, rogo et jubeo valere et in omnibus et per omnia observari; et, si non valet jure testamenti, volo et jubeo quod valeat jure codicillorum, vel saltim jure cujuslibet ultime voluntatis.
Et ad majorem memoriam et firmitatem hujus testamenti mei et ultime voluntatis mee, ego dictus testator hoc testamentum meum et ultimam voluntatem meam feci sigillo Aniciensis capituli et meo communiri.
Actum Anicii, in domo de Cornilio, scilicet in camera in qua jacebat dictus Heracleus, anno et die supradictis.
Arch. de l’Hôtel-Dieu du Puy, série B, 710, expédition sur parchemin scellée du sceau du chapitre Notre-Dame du Puy eu cire blanche.
Extrait :
Cartulaire des Hospitaliers: (Ordre de Saint-Jean de Jérusalem) du Velay (1888)
A. Picard